The Economist’ten ‘ErdoÄŸan’ın Ä°mparatorluÄŸu’ özel sayısı: Türkiye diktatörlüğün eÅŸiÄŸinde!

T24 Dış Haberler
Melis Karaca & Metin Kaan KurtuluÅŸ

Dünyanın önde gelen haftalık iktisat yayınlarından Britanya merkezli The Economist, 21 Ocak sayısında AKP Genel Lideri ve CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan ile onun iktidarına dair özel, kapsamlı bir evrak yayımladı. Ä°nternet sitesinde makaleleri önden yayımlanan sayıya, “Türkiye diktatörlüğün eÅŸiÄŸinde: ErdoÄŸan’ın Ä°mparatorluÄŸu üzerine özel bir rapor” baÅŸlığı verildi.

The Economist’in yeni sayısının kapağındaki Eiko Ojala illüstrasyonda Türk bayrağındaki hilale ErdoÄŸan’ın silueti yansıtıldı.

“Türkiye’nin topyekün bir diktatörlüğe dönüşmenin eÅŸiÄŸinde olduÄŸunu” belirten The Economist, Batılı baÅŸkanlara ErdoÄŸan’ın ‘anti-demokratik’ ataklarına karşı daha yüksek sesle konuÅŸma daveti yaptı ve “ErdoÄŸan’ı uçurumun kenarından çekmek için geç deÄŸil” ifadelerini kullandı.

Sayının ‘Liderler’ kısmında yer alan, “Türkiye diktatörlüğün eÅŸiÄŸinde olabilir” baÅŸlıklı ErdoÄŸan’ı merkezine alan makale şöyle: 

“Türkiye, NATO’nun en büyük ikinci silahlı kuvvetlerine sahip. Sallantılı bir mahallede çok kıymetli bir rol oynuyor, bilhassa de savaşın parçaladığı Suriye’de. Giderek Batı Balkanlar, DoÄŸu Akdeniz ve yakın vakitte da Afrika’da daha fazla tesir sahibi oluyor. Her ÅŸeyin ötesinde Türkiye, Karadeniz ve Rusya’nın Ukrayna’daki savaşında deÄŸerli role sahip: geçen sene Ukrayna tahılının aç kalan dünyaya gönderilmesini saÄŸlayan mutabakatın imzalanmasına yardımcı oldu.

O yüzden dışarıdan bakanlar, ErdoÄŸan’ın bu hafta 14 Mayıs’ta yapılacağını söylediÄŸi CumhurbaÅŸkanlığı ve Parlamento seçimlerine dikkat etmeli. Åžu durum, seçimi daha da deÄŸerli kılıyor: Giderek istikrarsızlaÅŸan CumhurbaÅŸkanı’nın idaresinde olan ülke, felaketin eÅŸiÄŸinde. Seçim yaklaşırken ErdoÄŸan’ın davranışları, Türkiye’nin bugünlerde ziyadesiyle defolu olan demokrasisini tam manasıyla bir diktatörlüğe dönüştürebilir. 

Mart 2003’te birinci sefer BaÅŸbakan olduÄŸunda ErdoÄŸan, Türkiye için büyük umut vaat ediyordu. Laik görüşlüler, onun ziyadesiyle Ä°slamcı görüşleri olduÄŸunu düşünüyordu; lakin AKP bu çeÅŸitte siyasetlerin peÅŸinden fazla koÅŸmamıştı. Birinci yılında ErdoÄŸan’ın hükümeti, ülkeye uzun müddettir sahip olmadığı ekonomik ve siyasi istikrarı getirdi. ErdoÄŸan, siyasete çok sık müdahil olan ve darbeler yapan generallerin sivri diÅŸlerini söktü. Ekonomiyi güçlendirecek ıslahatlar yaptı. Hatta uzun müddet ordunun elinde acı çeken Türkiye’nin en büyük etnik azınlığı Kürtlere barış iletileri verdi. 2005’te, hak ederek seleflerinin tümünün elinden kaçırdığı mükafata ulaÅŸtı: Resmi olarak Türkiye’nin bir gün Avrupa BirliÄŸi’ne katılması için müzakereler baÅŸlatıldı. 

Ancak ErdoÄŸan iktidarda kaldıkça otokratlaÅŸmaya baÅŸladı. 11 yıl BaÅŸbakanlık yaptıktan sonra CumhurbaÅŸkanı seçildi; ve daha evvelce zayıf olan bir makamı güçlendirmek istiyordu. 2016’daki darbe teÅŸebbüsünden sonra on binlerce kiÅŸiyi iÅŸlerinden kovdu yahut tutuklattı. Bunu çoÄŸunlukla darbenin gerisinde olmakla suçlanan dini kümeyle temaslı olduklarına dair fısıltılara dayanarak yaptı; misal bahsi geçen kiÅŸinin çocuklarından birinin o kümenin okullarına gittiÄŸini söyleyerek. 

Bu özel sayımızda anlatıldığı üzere Erdoğan, istikrarlı olarak kurumları zayıflattı ve istikrar düzeneklerini güçsüzleştirdi. Medyanın birçoklarını devlet propagandası aracı haline getirdi. İnterneti efektif olarak sansürledi. Kendisini eleştiren birçok kişiyi mahpusa attı, buna muhalefet önderleri de dahil. AKP içindeki rakiplerini oyun dışı bıraktı. Yargıyı ayarttı, onu rakiplerini taciz etmek için kullandı.

Ä°ktidardaki üçüncü on yılına girmeye hazırlanırken ErdoÄŸan, dev sarayında oturup, sarayda ona kusurlu olduÄŸunu söylemekten korkanlara buyruklar yaÄŸdırıyor. Giderek daha istikrarsız hale gelen inançları süratle ulusal siyaset haline geldi. Bu doÄŸrultuda daha evvel bağımsız olan merkez bankasına açıkça delice olan bir para siyaseti uygulatıyor. Enflasyonun ilacının parayı daha ucuz yapmak olduÄŸuna inanıyor. Türkiye’de enflasyonun yüzde 64 olmasının ana nedeni bu. Hayat standardı düşüyor, sonlar yükseliyor. 

Özellikle kentli seçmen direniyor. Üç sene evvel ErdoÄŸan’ın partisi üç büyük kent olan Ä°stanbul, Ankara ve Ä°zmir’de belediye baÅŸkanlığı seçimlerini kaybetti. Anketler, ÅŸayet muhalefet pak sayılacak bir aday ardında birleÅŸirse, 4 ay içinde ErdoÄŸan’ın cumhurbaÅŸkanlığını kaybedeceÄŸini gösteriyor.

Bu ‘eÄŸer’, büyük bir soru iÅŸareti. ErdoÄŸan, aslında adil olmayan seçim ortamını kendisi lehine eÄŸmeye kararlı. ErdoÄŸan’ın en önemli rakibi denilebilecek Ekrem Ä°mamoÄŸlu, kazandığı birinci belediye baÅŸkanlığı seçimini geçersiz kılan seçim yetkililerine “ahmak” dediÄŸi için mahpus cezası ve siyasi yasaÄŸa çarptırıldı. Ä°ktidar, Anayasa Mahkemesi’nden birçok baÅŸkanı tutuklu olan en büyük Kürt partisi HDP’yi kapatmasını istiyor. Mahkeme, HDP’nin banka hesaplarını dondurdu. CumhurbaÅŸkanı’nı yenmek istiyorlarsa muhalefetin Kürt oylara muhtaçlığı var. 

Erdoğan bir vakitler demokrasinin bir araç olduğunu söylemişti: Gideceğin yere ulaştığında inersin. Erdoğan periyodunda seçimler nadiren büsbütün adil oldu fakat çok sayıda seçmenin iştirakiyle, geniş ölçüde özgür oldu. Bu defa telaş ise, kaybetmekten korkan Erdoğan’ın seçimlerin ne adil ne de özgür olmasına müsaade vereceği.

Batılı başkanların konuşması gerekiyor. ABD ve Avrupa Birliği, sıkıntılı ancak değerli müttefikini uzaklaştırma dehşetiyle Erdoğan’ı eleştirmekten sık sık kaçındı. Kimse Türkiye kadar değerli bir ülkenin büsbütün ‘kanun tanımayan devlet’ pozisyonuna gelmesini istemiyor. Hepsi küskün, yalnız bırakılmış bir Türkiye önderinin büyük ziyanlar verebileceğini biliyor. Yunanistan ve Kıbrıs ile daha şiddetli toprak hengameleri çıkarabilir. Suriye’de daha ileri karışıklık ve itilaf çıkarabilir. Türkiye’deki 5 milyon sığınmacı ve mültecinin Güney Avrupa’ya yelken açmasına müsaade verebilir; bu, pek birçoklarının müsaade verilse yapacakları bir şey. Ve Erdoğan şu an bir NATO üyesi olmasına karşın, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerini engellemeye devam ederek Ukrayna’da taraf tutmayı reddettiği pozisyonundan uzaklaşabilir.

Öte yandan Türkiye’nin tıpkı vakitte Batı’ya gereksinimi var, bilhassa de hırpalanmış iktisadına bir ölçü istikrarı geri sağlamak için. Üyelik görüşmeleri sıkışmış olsa da, Türkiye yeniden de Avrupa Birliği’yle büyümeyi güçlendirecek gelişmiş ve genişletilmiş gümrük birliğine ulaşma umudu içinde. Türkiye, siyasi ve ekonomik belirsizlik sonucunda altüst olan yabancı direkt yatırımı tekrar canlandırmanın bir yolunu bulma muhtaçlığı duyuyor ve kendi düşük üretimini geliştirmek için Batı teknolojisine bağlı durumda. Türkiye, Batı silahları da istiyor, bilhassa ABD savaş uçakları. Erdoğan sırtını demokrasiye dönüp ‘diktatörler kulübüne’ katılırsa bütün bunları sağlayamazlar. Bütün bunlar, Erdoğan’ı Batı’yla bir ortada kalmaya teşvik ediyor.

‘Biden için açıksözlülük zamanı’

Bu durum, Batı önderlerine pazarlık gücü vermeli. ErdoÄŸan, çekingenliÄŸi kendi avantajı için baskı yapma alanı olarak gören ve sertliÄŸi de, son vakitlerde Orta DoÄŸulu komÅŸularıyla yaptığı üzere, gardını indirmek için bir teÅŸvik olarak gören bir zorba. Batı baÅŸkanları bu durumda seçimden evvel hem özel olarak hem de açık bir formda, Ä°mamoÄŸlu ve HDP’ye yönelik olası yasaklarla ilgili konuÅŸarak ErdoÄŸan’a davranışlarını ne kadar umursadıklarını göstermeli. ErdoÄŸan’ı uçurumun kenarından çekmek için geç deÄŸil lakin Batı onu uyarmaya ÅŸimdiden baÅŸlamalı.”

Dosya, deÄŸiÅŸen dış siyasetten ErdoÄŸan’ın yakınlarına birçok mevzuyu ele alıyor

The Economist, “ErdoÄŸan’ın Ä°mparatorluÄŸu” evrakında CumhurbaÅŸkanı ve onun iktidarını kapsamlı bir biçimde ele aldı. Mecmuanın alternatif kapağında AKP’nin Ä°stanbul Seyrantepe’deki NEF Stadyumu’nda gerçekleÅŸtirdiÄŸi “Büyük Ä°stanbul BuluÅŸması”nda ErdoÄŸan için yapılan koreografiye yer verildi. 

Özel evrakta yer alan başka başlıklar şöyle:

• Türkiye: Türkiye bu yaz kritik bir seçimle karşı karşıya
• Ekonomi: Türkiye iktisadının acil olarak ıslahat ve tamire gereksinimi var
• Dostlar ve baÄŸlar: Recep Tayyip ErdoÄŸan’ın yakınları giderek güçleniyor
• Suriye: Suriye’nin iç savaşının Türkiye üzerindeki etkileri
• Siyasal Ä°slam: Türkiye siyasal Ä°slam’ı yurtdışında teÅŸvik etmeyi bıraktı
• Dış siyaset: Türkiye’nin yeni, cepheleÅŸmeye yönelik bir dış siyaseti var
• Siyaset: Türkiye’de muhalefetin seçimi kazanmak için önünde büyük pürüzler var
• Gelecek: Türkiye hala yalnızca bir demokrasi, lakin o denli kalacağı kesin deÄŸil